Harput tarihe şahitlik eden koca bir çınardır. Harput’un içinde neler gizlidir, neler! Sümerler, Hurriler, Etiler, Asurlar, Seleküsler, Romalılar, Araplar, Bizanslılar, Artukoğulları, Dulkadiroğulları, Akkoyunlular ve Osmanlılar. Kısaca onlarca medeniyetin atlarının ayak izleri...

Birçok medeniyeti içinde barındıran ilim ve kültür merkezi, çok kültürlü eğitimin adeta beşiğidir Harput.

Harput’ta 1156 yılında Artukoğulları Döneminde kurulan ilk medresenin Cami-i Kebir olduğu rivayet edilmektedir. Harput’ta kurulan medreselerin zamanla yirmiye yükseldiği de tarih kayıtlarında mevcuttur.

Müslüman- Türk Kültürünün Anadolu’ya yerleşmesi ile Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Harput, ilim ve kültür yönünden Doğu Anadolu’nun başlıca merkezlerinden biri olmuştur.

Coğrafi konumu itibariyle de Doğu ve Batı Anadolu arasında bir geçiş kapısı olduğundan yabancılar da kendi kültür ve dinlerini Anadolu’ya yaymak ve yerleştirmek için Harput’u tercih etmişlerdir. Bir anlamda sadece Müslümanlar değil; Gregorionlar, Protestanlar, Katolikler ile beraber Ermeni, Latin ve Amerikalılar da değişik dillerde ve kültürlerde Harput’ta eğitim vermişlerdir. Yani Elazığ’ın şimdiki coğrafi özellikleri ve önemi ta o zamandan beri varlığını sürdürmektedir.

Tarihin derinliklerine inildiğinde 1900’lü yıllara kadar birçok alanla beraber eğitimden de kendisinden söz ettiren Harput, 1900’lü yıllardan itibaren de eğitim ve öğretim alanında kendisinden söz ettirmiştir. Öyle ki “Harput’ta Bir Amerikalıyı, Amerika’da bir Harputluyu”, Harput’ta Fırat Koleji olduğunu bilmese de Harput’ta bir kolej olduğunu belki de bilmeyenimiz yoktur.

Bugün de olduğu gibi birçok özellik ve güzelliğe sahip olduğu halde çeşitli sıkıntıları yaşayan Elazığ, o gün de eğitimin merkezlerinden biri olmasına rağmen birçok sıkıntı yaşamıştır.

1922 yılında teknik eleman ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulan Elaziz Nafia Fen Mektebi 1926 yılı sonunda Ankara’ya nakledilmiştir. Elazığ yöresinde ipekçiliği geliştirmek ve üretimi sağlamak amacıyla 1909 yılında hizmete açılan Darulharir, Kurtuluş Savaşı sıralarında kapanmıştır.

Keban İlçemizde zengin yeraltı kaynakları ile birlikte yerüstü kaynakların da zengin olduğu ve ipekböcekçiliğinin burada yaygın olduğu tarihi kayıtlarda mevcuttur. Keban bu yönü ile de değerlendirilmelidir.

O zaman da gerçek yüzünü göstermekten çekinmeyen ABD, bir noktada I. Dünya Savaşında Osmanlı Devleti’nin karşısında yer aldığından 1926 yılında Fırat Koleji kapanmıştır. I. Dünya Savaşında Osmanlı Devleti’nin, Fransa’nın karşısında yer alması nedeni ile de Fransız okul ve kolejleri kapanmıştır. Almanlar ise eğitim kurumlarını Kurtuluş Savaşı sonrası Türk Makamlarına bırakmıştır. Daha sonraları buralar da diğer kurumlar gibi yok olup gitmiştir.

Harput’taki eğitim faaliyetleri Cumhuriyet Döneminde de devam etmiştir. Elazığ’da bugün eğitim yapısı Harput’a uzanarak ele alınmalı; dün bugüne taşınmalıdır.

               Elazığ’ın en önemli değerlerinden bir tanesi Harput ve içindeki ölümsüz eser olan maariftir.

               Harput’taki maarifin içine girilmeli, prangaları kırılmalı ve aydınlık saraylarla keşifler başlamalı…